Genealogia rodziny na tle historii regionu

Dostałam dzisiaj wersję pdf Almanachu nr 3 wydawanego przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Leżajskiej. Na str 95 jest mój artykuł 'Genealogia rodziny na tle historii regionu'. Wersja papierowa jest trudno dostępna, a właściwie prawie nieosiągalna. Wydano tylko 300 egzemplarzy, jako projekt zrealizowany przy pomocy środków finansowych Województwa Podkarpackiego.

http://aord6.republika.pl/family/Almanach%203.pdf

Szwabskie pierogi

 Symbolem kojarzącym się z moją prababką Marianną, córką niemieckich kolonistów  są szwabskie pierogi. Prababka Marianna świetnie gotowała i znana była z dobrej kuchni. Pomagała prowadzić jadłodajnię u Jana Tyburczego w rynku, w Kuryłówce. Tyburczy miał również masarnię, w której znakomite wyroby były dziełem mojego dziadka Juliana. Dziadek jeździł również po dworach na świniobicie. Robił wspaniałe kiełbasy, kiszki, pasztetówki. Za jego ciężką pracę, nie dostawał pieniędzy, płacono mu wyrobami, toteż nawet w najcięższych czasach, rodzina nie odczuwała biedy. W izdebce, pod powałą, o każdej porze roku, wisiały kiełbasy, szynki, boczki.

Szwabskie pierogi były prawdziwym rarytasem, wizytówką kulinarnych umiejętności prababki, przekazywane z pokolenia na pokolenie, przetrwały do dziś w jadłospisie mojej mamy, a teraz mojej siostry Jagusi. Ja uwielbiam je, ale nie gotuję, ponieważ są bardzo praco- i czasochłonne.

Trzeba zetrzeć na drobnej tarce surowe ziemniaki, mocno odcisnąć z soku, najlepiej używając lnianej ściereczki lub gazy, sok odlać, a osadzony na dnie krochmal, czyli mączkę ziemniaczaną zebrać i dodać do ziemniaków. Całość zmieszać z wcześniej ugotowanymi ziemniakami (proporcje surowych do ugotowanych ziemniaków 3:1, ale i 4:1, wedle uznania), można dodać 1 jajko, sól i wyrobić na jednolitą masę. Nie ma potrzeby dodawać mąki, gdyż krochmal pełni rolę spoidła. Moja siostra ściera ziemniaki w maszynce, co powoduje, że mogą być rzadsze i mają mniej krochmalu. W związku z tym dodaje troszeczkę mąki ziemniaczanej. Z tak wyrobionego ‘ciasta’ uformować na dłoni placek grubości 1,5 cm, nałożyć farsz ziemniaczany z serem (jak do pierogów ruskich) formując duże wielkości pięści podłużne pyzy. Gotować na wrzątku, aż wypłyną (ok 5 minut). Absolutnie nie wolno mieszać!

Takie szwabskie pierogi koniecznie polewa się dużą ilością sosu sporządzonego ze słodkiej śmietanki podgrzanej z przyrumienioną  na maśle cebulką.

        Kiedy zbliżało się Święto Zmarłych babcia Franka tradycyjnie gotowała szwabskie pierogi i piekła duże bochny żytniego chleba. Pieczenie chleba to był rytuał, który wymagał dużego nakładu pracy i czasu. Trzeba było najpierw zrobić rozczyn w drewnianej dzieży, z zakwasem pozostawionym jeszcze z zeszłego pieczenia. Dopiero na drugi dzień babcia pieczołowicie wyrabiała wyrośnięte na zakwasie ciasto, w niecce formowała okrągłe bochenki i wkładała do słomianych, plecionych koszyków. Temperaturę pieca sprawdzała bez użycia termometru, po prostu, obserwując  mąkę sypniętą do pieca, wiedziała, czy jest on słabo, czy zbyt mocno nagrzany. Do rozgarnięcia rozżarzonych węgli używała drewnianej kaciuby. Wcześniej do pieca wkładała podpłomyki zwane też podpałkami. Były to małe płaskie placki z ciasta chlebowego, które pieczono wcześniej, przed wypiekiem chleba. Podpałki zjadano jeszcze gorące posmarowane masłem.
Na drewnianej łopacie sprawnymi ruchami, wrzucała uformowane bochenki.                   
      Towarzyszyłam babci podczas każdej czynności piekarskiej, podziwiałam za jej niesamowity wysiłek. Wypatrywałam w tlących się ognikach pieca, tajemniczych, bajkowych postaci. A łopata od zawsze kojarzyła mi się z Babą Jagą.

Do wyrabiania ciasta, moim zdaniem trzeba było mieć końskiej siły. Toteż jak już się zabierało za pieczenie chleba, to pieczono go tyle, żeby starczyło go na cały tydzień. Takie bochny chleba zachowywały świeżość nawet do 2 tygodni. Bochny przechowywano w komorze na desce. 

Dom 1 listopada zapełniał się nie tylko rodziną. Zjeżdżali na groby do Kuryłówki  znajomi  z całej Polski. Obowiązkowo odwiedzali moich dziadków. Przy obiedzie rozpamiętywali o dawnych czasach, wspominali trudne, wspólnie przeżyte chwile. Na drogę dostawali po kawałku takiego bochna chleba.

Nie ma już moich dziadków, ale smak i zapach domowych potraw pozostał mi w pamięci.

  

Wykaz mieszkańców Kuryłówki i Dornbach z 1800 roku

Na podstawie Księgi Urodzonych Liber Natorum opracowałam szacunkowy spis mieszkańców Kuryłówki i Dornbach z 1800 roku. Nie jest to pełny wykaz, gdyż zawiera jedynie małżeństwa, którym urodziły się dzieci w latach 1830-33 oraz chrzestnych. 
Ze wstępnej analizy przyjęłam, że są to osoby urodzone ok. 1800 roku (plus minus 10 lat). Przy niektórych osobach dopisałam rodziców, którzy prawdopodobnie ur się ok 30 lat wcześniej, a więc ok 1770). 
Zapisów  w Księdze dokonywał: ks. Leopold Lewicki, ks. Honory Stankiewicz, ks. Skorupka, ks. Teodor Rhein
      W analizowanej Księdze figuruje zaledwie kilka kobiet odbierających. Biorąc pod uwagę, że porody odbierały akuszerki z dużym doświadczeniem, trzeba uwzględnić, że były one w słusznym wieku i mogły urodzić się ok 1750 r. 
Wykaz akuszerek w Liber Natorum z 1830r:
Eleonora Reisinger z Dornbach, Zofia Kruczkowa, Agnieszka Gondkowa, Marianna Kozubowa i Helena Żółtobrzuchowa.
Wykaz osób figurujących w Liber Natorum z 1830r

 Nazwisko i imię       /                  cyfra oznacza nr domu 
 Bartłomik, Jakub mąż Marii Zygmunt 56
 Bartłomik,Jakub    
 Bay Marianna ż Antoniego Pyczko, 119; c. Baya Andrzeja
 Baygerin. Katarzyna    
 Baygert, Maciej    
 Beer Agnieszka ż Jana Gawalewicza 88 ; c. Beer  Józefa
 Beigert Adam mąż Doroty   Labor. in Dornbach
 Beigert Dorota żona Adama   Labor. in Dornbach
 Beigert, Filip    Kolonista in Dornbach
 Błonski, Mikołaj  50 
 Błońska  Regina ż  Jakuba Sałuk,  74 ; c. Sebastiana
 Błońska Agnieszka  51 ; c.  Józefa
 Błońska Marianna  60 ; c. Andrzeja
 Błońska Marianna żona Marcina   
 Błoński Agnieszka  20    c. Sebastiana
 Błoński Błażej   
 Błoński Marcin   
 Błoński, Maciej  41 
 Błoński, Marcin mąż Marianna Rużak  191 
 Błoński, Marcin mąż Marianny Kowal  6 
 Błoński, Szymon    
 Bucior Michał    
 Buciorowa, Katarzyna    
 Chudy, Piotr    
 Chwaliniec Agnieszka żona Michała.   
 Chwaliniec Michał   
 Ciesak Piotr mąż Katarzyny Ciesakowej   
 Ciesakowa Katarzyna żona Piotra.   
 Czapla, Jakub  201 
 Czapla, Jakub    
 Czaplowa Regina   
 Czupko Szymon    
 Czupkowa Helena    
 Ćwikła, Błażej mąż Katarzyny Więcław  164    Tree
 Doginacz, Tomasz  102 
 Drabik, Dymitr   
 Drabikowa Marianna    
 Drzałowska Anna  żona Kazimierza Drzałowskiego organisty,    
 Drzałowski Kazimierz mąż Anny 1 
 Dutko Ignacy   
 Gagosz Agnieszka; c. Marcina
 Gagosz Katarzyna ż Czapli Jakuba 201 ; c. Andrzeja
 Gagosz, Marcin   
 Gawalewicz, Jan mąż Beer Agnieszki 88 
 Góral, Antoni    
 Góral, Wojciech   
 Góralowa, Regina    
 Hauserin, Katarzyna    Kolonista in Dornbach
 Hausner Henryk  ur 26 Dec 1796        Kolonista in Dornbach 9         Tree
 Hausner Katarzyna z Beigertów  ur 6 Nov 1797 Dornbach ,   żona Henryka Hausnera 
 Jabłońska Elżbieta żona Karola,    
 Jabłoński  Karol    
 Jurczak Błażej   
 Jurczakowa Anna  żona Antoniego,    
 Jurczakowa Antoni mąż Anny   
 Jurczakowa Katarzyna żona Błażeja         
 Karwan Anastazja żona Szymona Karwana   
 Karwan Szymona  mąż Anastazji  
 Kędziora Anna  106 ; c. Michała
 Kłupko Marianna  żona Michała Kłupko,   
 Kłupko, Jan   
 Kłupkowa Katarzyna żona Jana Kłupko,    
 Kniaziewicz Jerzy mąż Katarzyny ,    
 Kniaziewiczowa Katarzyna żona Jerzego,    
 Kościółek Agnieszka ż Macieja Błońskiego 41 ; c. Łukasza
 Kościółek Regina ż Marcina Rużak,  43 
 Kościółek, Łukasz    
 Kowal Marianna ż Marcina Błoński,   6; c. Kazimierza Kowala
 Krzywko Jan   
 Krzywko,Jan  mąż Agnieszki Gagosz   
 Krzywkowa Anna żona Jana Krzywko   
 Kuryło Ewa żona Jana Kuryło.   
 Kuryło Jan    
 Kycia Jakub mąż Reginy   
 Kycia, Maciej  mąż Marianny Uchacz  110 
 Kycia, Michał   
 Kycia, Stanisław    
 Kyciowa Regina żona Jakuba Kyci.    
 Langer Joanna żona Józefa [Leżajsk],    
 Langerin, Józef    
 Magiera Tymoteusz    
 Magierowa Marianna  żona Tymoteusza Magiery.   
 Makara Józef  162 
 Matusz Sebastian 36 
 Jurczak,Mikołaj  mąż Marii Skiba  208 
 Morelowska  Anna  1 ; c. Andrzeja 
 Niedenthal, Jerzy    
 Nowak Katarzyna  75    c. Heleny
 Nowak Tomasz    
 Ogibel Mikołaj    
 Ogibel, Marcin  10 
 Podobińska Maria żona Macieja Podobińskiego         
 Podobiński Maciej  38 
 Poi?? Marianna   
 Pyczko, Antoni    
 Pyczko, Antoni  119 
 Rawza, Jan    
 Reising, Vendelinus    
 Różak Marianna żona Sebastiana Matusza 36; c. Różaka Kazimierza
 Rup Błażej   
 Rup Jakub  75 
 Rup Jakub mąż Katarzyny   
 Rup Józef    
 Rup Maria   38 ; c. Macieja
 Rup Marianna żona Błażeja   
 Rupiowa Katarzyna żona Jakuba,    
 Rużak Błażej    
 Rużak Marianna  102; c. Franciszka
 Rużak Marianna ż Marcina Błoński,  191; c. Jakuba
 Rużak,Marcin  mąż Reginy Kościółek 43 
 Rużakowa Jadwiga żona Błażeja Błońskiego,   
 Saług Jakub    
 Sałuk, Jakub mąż Reginy Błońska  74     Tree
 Sałukowa Regina    
 Schen Jan   Kolonista in Dornbach
 Schen Małgorzata żona Jana Schena;    Kolonista in Dornbach
 Schőnborn Jan     kolonista laboriosi de Dornbach
 Sehen Małgorzata  ; c. Jana Sehena     
 Seltenreich Małgorzata żona Piotra Seltenreich,   Labor. in Dornbach
 Seltenreich, Piotr mąż Małgorzaty                          Labor. in Dornbach
 Serafin Jakub [Kuryłówka],    
 Serafin Kazimierz mąż Reginy   
 Serafin, Anna    
 Serafinowa Regina żona Kazimierza.   
 Skiba Maria ż Mikołaja Jurczak,  208 ; c. Jana Skiby
 Skiba Regina ż Andrzeja Wszelaki, 67 ; c. Bartłomieja Skiby
 Skiba,  Walenty    
 Skiba, Sebastian   
 Skibowa Regina  wdowa   
 Szczęsna Anna ż Antoniego   
 Szczęsny Antoni    
 Szczęsny Jan mąż Agaty Żółtobrzuch  193 Tree
 Szczęsny,Maciej  51                                       Tree
 Szycz Maciej  20 
 Świątecka Katarzyna wdowa.   
 Towarnicki, Jan    
 Uchacz Marianna ż Macieja Kycia,  110 ; c. Uchacza Dymitra
 Wawrzyniec Gondek,    
 Więcław Katarzyna ż Błażeja Ćwikła,  164 ; c. Więcława  Jakuba
 Wrona Helena żona Michała Wrony,    
 Wrona Kazimierz  46 
 Wrona, Michał   
 Wróbel Marianna  10 ; c. Wróbla  Stefana
 Wszelaki Andrzej  67 
 Zdeb, Andrzej    
 Zdeb, Maciej  60 
 Zych Marcin    
 Zych Regina  50    c. Andrzeja Zycha
 Zychowa Marianna żona Marcina Zycha,     
 Zygmunt Maria ż Jakuba Bartłomika 56 ; c. Zygmunta  Jana
 Zygmunt, Andrzej  106 
 Żółtobrzuch Agata ż Jana Szczęsny,   193; c. Żółtobrzucha Michała
 Żróbek, Wawrzyniec    
 Żuraw Maria  46   c. Marcina Żurawia

zobacz też:
 http://aord6.republika.pl/chrzest.htm
http://aord6.republika.pl/aord2/

Nazwiska akuszerek odbierające porody w parafii Tarnawiec

W zapisach Liber Natorum i Liber Baptisatorum w Kuryłówce par. Tarnawiec  są nazwiska akuszerek odbierające porody. Niektóre nazwisko pojawiają się sporadycznie, ale dla większości kobiet była to profesja ‘babki wiejskiej’ bardzo czynnie udzielających się w społeczności.

Eleonora Reisinger

Katarzyna Nähr

Zofia Kreczkowa

Agnieszka Gondkowa

Maria Kozubowa

Brygida Czerniecka żona Marcina

Helena Suszyło

Katarzyna Feldman

Helena Żółtobrzuchowa

Katarzyna Ćwikła

Łucja Nowak

Zofia Karczmarczyk 1878-

Maria Chuda

Katarzyna Bilger

Antonina Bilger

Katarzyna Drabik

Zofia Nowak

Małgorzata Grossmann 1878-1900

Rozalia Jordan

Katarzyna Dutko

Maria Skiba

Tatiana Majder

Praxeda Zachar

Anna Czerwonka

Praxeda Krupa od 1880

Pelagia Buczko

Maria Tokarska

Praxeda Tokarska

Tatiana Kwik

Rozalia Jordan

Maria Brzyska

Maria Chodorowska

Anastazja Trusz

Anna Dużak

Józefa Dittrich od 1888-1896

Maria Ptasińska 1885-1896

Katarzyna Nowak

Ewa Kuryło

Regina Kycia

Anna Mach

Maria Matuszek

Regina Kiełboń

Elżbieta Schönborn

Maria Podobińska

Ewa Rauza

Maria Makara

Wiktoria Baj

Magdalena Pawul

Maria Ogibel od 1899

Ludwika Zawadowicz od 1899

Agnieszka Rogożyńska

Elżbieta Kułaga

Maria Feldman

Anna Noga

Przyczyny śmierci w parafii Tarnawiec w latach 1878-1948

Przyczyny śmierci odnotowane w latach 1878-1948 w Liber Mortuorum w parafii Tarnawiec były następujące:

-          ambustio (poparzenie na wskutek zapalenia ubrania)

-          angina

-          astma, asthma

-          apoplexia

-          caristini

-          cholera

-          consumptio

-          convulsions

-          choroba macicy

-          czerwonka

-          debilis, debilitas, słabowitość

-          demention

-          diarrhea, diarhoea

-          diphteria, difteria, diphteritis,

-          disenteria

-          dolor gultoris, dolor capitis

-          epilepsja

-          febris

-          gangrene

-          grypa, influenza hispana

-          phthisis (gruźlica), phtisis tuberculosi, suchoty

-          hectica

-          helminthiasis, robaki

-          hydrocardia (puchlina)

-          hydrops

-          inflamatis pulm., inflamatio pulmonium

-          influenca

-          inopinata mors.

-          kaszel, tussis

-          koklusz

-          kołtun

-          marasm, marasmus, marasmus senilis

-          meningitis, zapalenie opon mózgowych

-          miserere

-          morbilli

-          morbus brighti

-          morbus stomachi

-          nervosa

-          odra

-          paraliż

-          peritonitis

-          pneumoniae

-          porażenie mózgu, paralysis cerebri

-          post partum

-          potłuczenie spadła z ..(nieczytelne)

-          przeziębienie, zaziębienie

-          przypadkowo zabity

-          reumatismus

-          rak, guzy, carcinoma

-          rak na żołądku

-          robaki, helminthiasis

-          schirrhus, schirrhus stomachi

-          scrophuloxis

-          rhenma

-          spuchlina

-          starość

-          suchoty gardła

-          szkarlatyna, scarlatina

-          tabes

-          tussis

-          tyfus, typhus, typhus abdominalis

-          utopił się w Złotej w czasie powodzi

-          wybuch krwi

-          wymioty

-          variola

-          verenibas

-          vormitus

-          zabity przez rampę kolejową

-          zakażenie krwi

-          zamordowany

-          zapalenie kiszek, nieżyt jelit, catarrhis stomahi

-          zapalenie nerek, pęcherza

-          zapalenie płuc

-          zapalenie stawów

-          zapalenie ślepej kiszki

-          zastrzelony, zastrzelony przez policję ukraińską

-          tężec

Na co umierali nasi przodkowie

Udało mi się przeglądnąć Księgę Zgonów  Liber Mortuorum parafii Tarnawiec za lata 1878-1948.

To księga obejmująca wieś Kuryłówkę i Tarnawiec, a więc miejscowości, w których żyło kilka pokoleń moich przodków ze strony mamy.  

W rubryce Morbus zapisane są przyczyny śmierci osoby zmarłej. Przeglądając te zapisy nasunęły mi się pewne refleksje.

Postanowiłam zebrać ciekawe informacje, gdyż, jak uważam mogą być one przydatne do oceny różnych kwestii społecznych, demograficznych, oceny poziomu życia, dostępu i wykorzystania wiedzy medycznej.

Trzeba brać pod uwagę fakt, na ile takie zapiski w księgach są wiarygodne. Najczęściej ksiądz zapisywał to, co podawała mu osoba zgłaszająca śmierć. Mogła to być osoba z rodziny, sąsiad, czy inna osoba, która najczęściej nie miała wiedzy medycznej co do przyczyny zgonu. Podawała więc objawy choroby, a nie jej nazwę.

Rzadko kiedy przyczyna zgonu była potwierdzana przez lekarza.

W w/w tarnawieckich księgach spotkałam zaledwie 1 przypadek, kiedy do porodu wezwany był lekarz. 

W zapisach Liber Mortus czytamy:

30 IX 1910 r zmarło dziecko Józefa Czapli i Katarzyny z d. Leniart . Nr domu 277. Przy porodzie był obecny dr Zawilski. W rubryce Morbus jest zapis: Partus difficilii. W kolejnym rzędzie zapis dotyczy matki dziecka. Katarzyna Czapla z d. Leniart, żona Józefa Czapli, pochodząca z Brzyskiej Woli, Urodzona  w 18871 r, zmarła 30 IX 1910 r . Lat 39.

Tak więc Józef Czapla pochował i dziecko i żonę. Pogrzeb celebrował ks. Piotr Pięta.

Ludzie w tamtych czasach mieli już dostęp do lekarza, ale nikt nie korzystał z jego usług. Kto tam wołał medyka do porodu?

We wsi funkcjonowały stanowiska ‘oglądacza zwłok’, ‘babki wiejskiej’, czyli akuszerki, stanowisko ‘cyrulika’.

W Kuryłówce oglądaczem zwłok był niejaki Józef Skiba ‘Oglądacz’. Do dziś rodzina ma przydomek ‘Oglądacz’, ze względu na funkcję Józefa.

Należy pamiętać, że ówczesna medycyna nie była doskonała, nie znane były czynniki etiologiczne wywołujące choroby.

Zwróciłam uwagę, na bardzo dużą wielodzietność rodzin i bardzo dużą śmiertelność dzieci oraz matek przy porodzie.

Zwróciłam też uwagę na choroby zakaźne, wywołujące epidemie szkarlatyny, tyfusu, odry czy grypy zwanej hiszpanką jako przyczynę zgonów.

Bezradność medycyny wobec tych chorób  i tragedia w wielu domach.

 Od kwietnia 1880 do kwietnia 1881 zmarło 8 osób na tyfus. Rok wcześniej i przez kilka lat później, nawet do 1902 r odnotowano po 1-2 przypadki zgonów na tyfus. zobacz Biegunki o etiologii wirusowej

W listopadzie 1893 do stycznia 1894r w ciągu 3 miesięcy zmarło na odrę 6 dzieci w przedziale wiekowym 1-6 lat.

W czerwcu 1902 r wybuchła epidemia szkarlatyny. Pierwszy przypadek zgonu odnotowano 9 czerwca 1902. Był to 2 letni Julian Horst s. Michała i Katarzyny z d. Milli. 20 i 26 czerwca 1902 r w rodzinie Jana Brzusia i Reginy Podobińskiej zmarło dwoje dzieci. 22 lipca 1902 r zmarł 5 letni Jan Feldman s. Józefa i Marii z d. Milli. Również w rodzinie Michała Czapli i Katarzyny Uchacz zmarło dwoje dzieci, w wieku 10 lat i 3 lat. Ostatni przypadek odnotowano 22 listopada tego samego roku, w rodzinie Walentego Czernieckiego i Heleny Matusz. W sumie zmarło na szkarlatynę 24 dzieci w wieku 1-9 lat, najwięcej w wieku 2 i 6 lat.

Na przełomie grudnia 1904/stycznia 1905 roku, dosłownie w ciągu 3 tygodni rodzina Jana Sałuka i Katarzyny Żółtobrzuch z powodu szkarlatyny pochowała trójkę swoich córek w wieku 1, 3 i 7 i pół lat. Czwarty przypadek w tym samym czasie zdarzył się w rodzinie Macieja Czapli i Marii z d. Dąbek.

Październik 1910 to początek nowych zachorowań na szkarlatynę. Do grudnia zmarło 9 dzieci, w tym dwoje u Adama Cichonia i Anastazji z d. Radaj.

Moja prababka Maria Feldman z Millich pochowała też 3 letnią córkę Helenkę (8 X 1910r). Był to drugi pogrzeb w jej rodzinie, bowiem w styczniu pochowała swojego męża Józefa  Feldmana. Miał zaledwie 45 lat.
Kiedy świat ogarnęła pandemia grypy zwanej hiszpanką, w Kuryłówce zmarło 5 osób na tę chorobę:

14 X 1918 - 2 miesięczne dziecko,

11 XI - 16 letnie,

21 XI - 4,5 letnie,

28 XI - 27 letnia kobieta i

18 XII 1918 r - 12 letnia dziewczynka.

Nietypową cechą tej pandemii był odwrócony profil wiekowy jej ofiar. Umierali przede wszystkim młodzi  i w średnim wieku (20-40 lat), podczas gdy na zwykłą epidemię grypy umierają dzieci, osoby starsze i z osłabioną odpornością.

Wiele śmiertelnych infekcji z podobnymi lecz lżejszymi objawami  (kaszel, bóle głowy, utrata apetytu) nie kojarzono z hiszpanką lecz kwalifikowano jako inną przyczynę choroby.

Największe ogniska grypy występowały w sierpniu 1918 roku jednocześnie na 3 różnych frontach w 3 różnych miejscach świata. Pandemia grypy hiszpanki, którą wywołał wirus AH1N1 pochłonęła od 50 do 100 mln ofiar śmiertelnych na całym świecie, była wyjątkowo niegroźna dla mieszkańców Kuryłówki.

Z Kuryłówki na froncie podczas I wojny światowej zginęło kilka osób, ale żaden z nich nie zmarł z powodu hiszpanki:

1. Józef  Żółtobrzuch lat 57  -1915r,
2. 38 letni Franciszek Dziki zmarł 13 IX 1918 r na meningitis,
3. 18 letni Wojciech Abramek zmarł 26 I 1919r,
4. Tomasz Rup 4 VII 1918 r,
5. 1 III 1918r Sebastian Kycia.
6. Alfred Schönborn zm w 1914 roku. Zapis o jego śmierci znalazłam w Liber Baptistatorum, a nie w Liber Mortui.

Liczba ofiar hiszpanki wielokrotnie przekroczyła liczbę ofiar frontów I wojny światowej. A przecież na naszym terenie też przebiegał front w tym czasie, też toczyły się walki, podczas których ginęło po kilkaset ofiar. Rosjanie, Polacy Austriacy pochowani są we wspólnych mogiłach jako ofiary I wojny światowej. Przykładem może być cmentarz wojenny w Piganach, który jest jedną wspólną mogiłą, do której wrzucano żołnierzy w różnych mundurach.

  Zadziwiająco ogromna była umieralność noworodków, ale i położnic.

W rubryce Morbus ksiądz wpisywał ‘debilitas’, co najprawdopodobniej wg księdza oznaczało słabowitość, niedorozwój, ale niekoniecznie umysłowy. Dzieci umierały przedwcześnie, a wraz z nimi umierała matka. Zapis ‘post partum’ oznaczał śmierć podczas porodu, w okresie połogowym, popołogowym. Rzadko występował zapis ‘post partum’ przy kobiecie która zmarła podczas porodu lub kilka dni, tygodni po porodzie. Najczęściej ksiądz wpisywał inną przyczynę choroby m. in. ‘phtisis’ co oznaczało gruźlicę.

Maria Hypnar c. Walentego i Anny Bęben w Kuryłówce nr 32 zmarła 22 VIII 1881r –przyczyna zgonu ‘debilitas’, dwa tygodnie później 5 IX 1881 zmarła matka dziecka Anna. Miała 25 lat, przyczyna zgonu ‘dezynteria’, czyli czerwonka.

34 letnia Maria Przekaza z d. Wszelaki żona Ludwika zmarła przy porodzie 19 II 1902 roku. Zapis brzmiał ‘post partum’.

7 I 1908r zmarła podczas porodu córka Marianny Ćwikły i Jana Chudego zam. w Kuryłówce 26. 8 marca 1908 roku zmarł syn Józefa Ćwikły i Anieli Niedziochy zam. w Kuryłówce 193. Córka Marianny i syn Józefa to prawnuki Błażeja Ćwikły, mojego 3x pradziadka.

Tomasz Tama z Kuryłówki 283 w ciągu jednego dnia stracił 2 synów bliźniaków i żonę Magdalenę. Podczas porodu zmarła 27 IX 1909 r podobnie jak jej 2 synów. W rubryce Morbus odnotowano ‘partum difficilii’. Rok wcześniej w tym samym domu, być może to bratowa Magdaleny urodziła martwą córkę. W księgach znalazłam zapis, że 1 VI 1908r zmarła córka Jakuba i Katarzyny Serafin.

W rodzinie Wawrzyńca Skiby i Franciszki Ćwikła z Kuryłówki 7 VII 1914 roku zmarł 4 miesięczny syn Antoni. Przyczyna zgonu – debilitas. Dokładnie rok później 7

VII 1915 roku w tej samej rodzinie zmarł 1 miesięczny syn, któremu rodzice nadali na imię też Antoni. Zmarła w tym samym dniu matka dziecka - Franciszka. Mimo, że było to 1 miesiąc po porodzie jako przyczynę zgonu i matce i dziecku wpisano ‘phtisis’.

Z pewnością przyczyną zwiększonej ilości zgonów noworodków, ale i też położnic była gorączka połogowa, czyli zakażenie trupim jadem. Trupi jad to kadaweryna, jeden z produktów rozkładu bakteryjnego białka, który działa uszkadzająco na układ krążenia.

Złe warunki sanitarne, brak higieny sprzyja zakażeniu ran jamy macicy lub ran kanału rodnego albo krocza. Zakażenie połogowe mogą wywołać bakterie stanowiące normalną florę pochwy, krocza lub odbytnicy (paciorkowce, gronkowce, pałeczki okrężnicy, enterokoki), dwoinki rzeżączki lub pałeczki gruźlicy w razie uczynnienia się procesu zakaźnego, a także drobnoustroje wprowadzone do organizmu położnicy z zewnątrz, przede wszystkim przez osoby odbierające poród.

W tamtych czasach kobiety mogły już liczyć na opiekę lekarską podczas porodu, ale kto tam wołał lekarza?

Do porodu wołano akuszerkę, zwaną inaczej babką wiejską. Funkcję takiej babki pełniły kobiety starsze, doświadczone, które same rodziły co najmniej kilkoro dzieci. Miały fachową wiedzę i doświadczenie przekazywane od swoich matek z pokolenia na pokolenie.

Do ich obowiązków należała pomoc przy porodzie i w połogu - opieka nad położnicą i noworodkiem.

Odbieranie porodów  w XIX, ale także jeszcze w XX wieku było wyłącznie domeną kobiet. Jeszcze w latach pięćdziesiątych XX wieku część dzieci rodziła się w domach.

Rok 1849. Parafia Kuryłówka. Epidemia cholery. We wsi Rzuchów zmarło 12 osób na cholerę. Śmiertelna choroba zaatakowała ludzi dorosłych i dzieci w różnym wieku.
Zapisy dostępne są w księgach grekokatolickich, udostępnione przez Archiwum Państwowe w Przemyślu.
http://www.skany.przemysl.ap.gov.pl/show.php?zesp=142&cd=0&ser=0&syg=7180 str 153

W Brzyskiej Woli zmarło na cholerę 6 osób. Zmarł Jerzy Wnuk (lat 46), jego żona Katarzyna (lat 45) i dwoje dzieci - Jan (lat 17), Maria (lat 12). Mieszkali pod nr. 99.
Zmarła też Maria Koza, żona Pawła spod nr. 53 oraz dwie córki - Maria (lat12), Kasia (lat 7).
http://www.skany.przemysl.ap.gov.pl/show.php?zesp=142&cd=0&ser=0&syg=7180 str 154

O epidemii cholery w latach 1855 i 1873 pisałam na blogu:
Epidemia cholery w 1855 w Kuryłówce
Epidemia cholery w 1873 w KuryłówceBaranowie z Hrebennego

Zobacz też:

Cholera 99. rocznica wybuchu I wojny światowej
Choroby Polskich Królów

Skąd pochodzą moi niemieccy przodkowie

Poszukiwaniem informacji o moich przodkach zajęłam się wiele lat temu. Zainteresowania genealogią zrodziły się wraz z kupnem mojego drugiego komputera i oczywiście z dostępem do Internetu.

Jak pamiętam, pierwszymi hasłami wpisanym w wyszukiwarce były nazwiska: Stankiewicz, Ordyczyński, Kiersnowski, Feldman, genealogia, koloniści niemieccy. Ciekawostką i  zaskoczeniem był fakt, że hasło 'Ordyczyński' w Internecie w ogóle wówczas nie wystepowało.

A potem to już poszło gładko. Zapisałam sie do POLGENu, przeglądałam witryny , poznałam ciekawych genealogów, którzy chętnie dzielili sie swoim doświadczeniem. 

Wiele pomogła mi książka profesora Józefa Półćwiartka „Dzieje Leżajska”, z której czerpałam cenne informacje o Leżajszczanach, o historii miasta, o niemieckich kolonistach, którzy osiedlili się w XVIII wieku. 
Kolonizacja niemiecka w Galicji zapoczątkowana za czasów cesarzowej Marii Teresy, a potem intensywnie realizowana przez Józefa II, miała być środkiem do wzmocnienia potęgi gospodarczej, finansowej i militarnej państwa austriackiego. Austria po I rozbiorze Polski powiększyła swoje terytorium. Wysłanie na zagarniete tereny ludności niemieckiej o różnych kwalifikacjach, od rękodzielników, rzemieśliników (np. kowale, szewce, ), aż po zwykłych rolników miało na celu zintegrować te obszary z monarchią. Wśród rodzin, które zdecydowały sie osiedlić na terenach Galicji byli również moi przodkowie. Przybyli w okolice Kotliny Sandomierskiej z terenów Austrii, bo chcieli skorzystać z uprawnień nadanych kolonistom w ramach patentu kolonizacyjnego nadanego przez cesarzowa. Mieli dostać ziemie pod zabudowę i pod uprawę, mieli być zwolnieni przez kilka lat od wszelkich opłat, czy danin. Patent normalizował warunki zachecające  osiedlanie się w nowo powstałych koloniach. Tereny jakie gwarantował okazywały sie najczęściej nieużytkami, lasami, które trzeba było wcześniej własnoręcznie wykarczować. Musieli sami wybudować sobie dom i budynki gospodarcze. Budowali sobie również własny kościół, szkołę. Cesarzowej zależało na skolonizowaniu terenów przez fachowców katolików, ale z jej oferty chętnie korzystali również wyznawcy kalwinizmu, protestanci, ewangelicy.
Różnie bywało z opieką medyczną. 
Wędrówka ludów ogarnęła całe Niemcy, sięgała aż po francuską granicę.  Zachętą była nadzieja na własne gospodarstwo, mozliwość lepszej egzystencji, niż dotychczas, gdzie mieszkali na terenach wyniszczonych ciągłymi licznymi wojnami, szalejącymi chorobami, nawiedzanymi klęskami zywiołowymi. 

Najbardziej intrygowała mnie sprawa moich niemieckich korzeni ze strony matecznego dziadka Feldmana, który wraz z rodzicami mieszkał w Kuryłówce. Z przekazów rodzinnych wiedziałam, że dziadek Julian i jego rodzice na pewno  mieszkali w Kuryłówce. Ale o ich rodzicach to już informacje wymagały sprawdzenia. Na pewno nasi przodkowie pochodzili z terenów Austrii. 
   Kuzyn mojego dziadka Juliana - Franciszek Feldman,  urodził się w 1877 roku.  Służbę wojskową odbył w CK Armii Austriackiej w Wiedniu. Pracował tam, jako wartownik Cesarskiej Pralni czy Kuchni (przez 3 lata), następnie przez 2 lata jako adiunkt u kapitana Gwardii Cesarskiej w Wiedniu. Przed wojną pracował w tartaku hr. Marii i Oliwiera Ressequierów w Nisku. Po służbie wojskowej przybył do Niska, postawił dom drewniany, pracując nadal w tartaku, aż do emerytury.

   Prapradziadek Adam Milli ożenił się z Małgorzatą Schösser. Mieszkali w dużym drewnianym domu, w Wólce Sokołowskiej. Małgorzata urodziła trójkę córek i przedwcześnie zmarła. Adam zginął wkrótce po niej, tragicznie w lesie, przygniostło go drzewo.
Odwiedziłam ich rodzinne miejsce, okazało się, że w Wólce Sokołowskiej nie było w tamtym czasie kościoła. Ten, który stoi we wsi jest współczesny, niedawno wybudowany. Ludzie przynależeli do kościoła w Sokołowie Młp.  odległym o kilka kilometrów. 

W tym kościele kryje się zagadka dotycząca pochodzenia i koneksji rodzinnych. Kim był Adam Milli, kim byli jego rodzice, co wiemy o Małgorzacie Schösser i jej ojcu Franciszku?

Tajemnica zawarta jest w księgach przechowywanych w kościele w Sokołowie Małopolskim. Niestety, ksiądz jest nieprzystępny i twierdzi, że dokumenty znajdują się w Archiwum Państwowym. Podobne doświadczenia miałam z księdzem Królickim w Tarnawcu. Wystarczyło, że parafią zarządza inny ksiądz, człowiek ‘Dusza’ Franciszek Goch. Przychylnie podejmuje genealogów i udziela im pomocnej dłoni w poszukiwaniach.

   W rodzinie Szczepkowskich mówiło się, że przodkowie pochodzą z okolic niemieckiej Nadrenii w pobliżu francuskiej granicy. Kiedy wybuchła I wojna światowa Kazimierz Szczepkowski, jako oficer marynarki austrowęgierskiej, został zmobilizowany, zaś żona Maria (kuzynka mojej prababki) wraz z dziećmi wyjechała na Morawy ( w okolice Brna), podobno w rodzinne strony Millich. Ich cenną rodzinną pamiątką jest porcelanowa zastawa stołowa, którą Szczepkowscy dostali w prezencie ślubnym od rodziny z Moraw.  

W Polskim Słowniku Biograficznym figuruje Jan Szczepkowski, brat Kazimierza Szczepkowskiego, o którym piszę w blogu 'Księgi kościelne odkrywają tajemnice'

 http://aordycz.blogspot.com/2011/07/ksiegi-koscielne-odkrywaja-tajemnice.html 

s. 377: SZCZEPKOWSKI Jan (1878-1964) rzeźbiarz [znalezione] 

oraz bratanek Kazimierza syn Michała Szczepkowskiego 

s. 372: SZCZEPKOWSKI Andrzej (1923-1997) aktor, senator RP [znalezione] 

   
Z przesłanego mi przez Bartka Blaschke odpisu aktu ochrztu Jana Nepomucena Milli można dowiedzieć się, że ród Millich osiedlił się w Tarnawcu co najmniej na początku XIX wieku. Babcia Bartka twierdziła, że pochodzili z Bawarii. Pisownia nazwiska pojawiała sie różnie pisana. Mily, Milly, de Mily. Najprawdopodobniej wywodzi się od nazwiska Miiler. 
Reasumując mogę przypuszczać, że przodkowie istotnie przybyli z Austrii, ale nie wykluczone, że wcześniej przybyli z terenów niemieckich landów, może i spod francuskiej granicy. Bieda, głód, epidemie zmusiły ich do skorzystania z szany, jaką dała im Maria Teresa wydając patent kolonizacyjny. Darmowy grunt, mozliwośc zagospodarowania się na całkiem korzystnych warunkach. Czemu nie skorzystać z takiej szansy? 
Podobnie jak inne rodziny zebrali się i wyruszyli na wschód. Punktów werbunkowych było kilka. Moi być może przyjechali w okolice Wiednia. Inni do Frankfurtu. Tam otrzymali przepustkę do nowego życia, z nadzieją na lepsze. 
Można by się pokusić, skąd przybyli przodkowie, może niekoniecznie moi, ale w ogóle koloniści związani bezpośrednio z terenami takimi, jak Kuryłówka, Tarnawiec (Dornbach), Leżajsk, Gillershof, Baranówka, Koenigsberg etc
Dane do takiej analizy znajdują się na stronie http://www.galizien.org/webtrees/search.php